“Rize’ye vardı Vali / Üstelik Kara Vali
Tayini çıktı gitti / Nefes aldı ahali...”
Rize tarihinde ardından en çok söz ettiren vali hiç şüphesiz Lazistan Sancağının son Mutasarrıfı ve Rize İlinin ilk Valisi, ‘Kara Vali' lakaplı Mehmet Hurşit Akkaya’dır.
MEMLEKETİN HER YANINDA GÖREV YAPTI
Mehmet Hurşit Akkaya, 1881 yılında Van’da doğmuştur. Babasının adı Reşat, annesinin adı Refika'dır. İdadî eğitiminin ardından Kaymakamlık sınavını kazanarak Van Vilâyeti İdare Meclisi'nde ikinci kâtip olarak memuriyet hayatına başladı. Daha sonra Hoşap kazası Tahrir Emlâk Kitabetinde ve Muradiye Nüfus Müdürlüğü'nde çalıştı. 1912 yılında Reşadiye nahiyesine müdür oldu. 1916 yılında Cerablus ve Nizip nahiye müdürlükleri, 1916-17 yılları arasında Harran, 1917 yılında Suruç ve Birecik ile 1917-20 yılları arasında tekrar Harran kaymakam vekilliklerinde bulundu. 1920 yılında Beypazarı kaymakamlığına önce vekâleten sonra asaleten atandı. 1920-21 yılları arasında Ayaş, 1921-12 yılları arasında Düzce, 1922 yılında da Akdağmadeni, 1922-23 yılları arasında Göynük ve 1923 yılında Şile kaymakamlığı görevini yürüttü.
LAZİSTAN SANCAĞI’NIN SON, RİZE İLİNİN İLK VALİSİ
13 Eylül 1923 tarihinde Lazistan (Rize) sancağı mutasarrıfı oldu. 20 Nisan 1924 yılında çıkarılan kanunla son bütün sancaklara vilayet statüsü verilmesi ile aynı göreve vali olarak devam etti. Rize’de görev yaptığı süreçte bölgede bulunan eşkiyalara taviz vermemesi ve asayişin sağlanmasında başarılı olmuştur. Tavizsiz davranışları ve sert mizacı dolayısıyla halk arasında kendisine ‘Kara Vali/Deli Vali' gibi lakaplar takılmıştı. Şark Orduları Komutanı Kazım Karabekir’in (1922), Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün (17-18 Eylül 1924) Rize ziyaretlerinde kendilerine eşlik etmiştir.
ÇOK HAREKETLİ BİR DÖNEMDE RİZE VALİSİ İDİ
Bugün halen tartışılan ve 25 Kasım 1925 tarihinde çıkarılan, adına 'Şapka Kanunu' sonrasında bu kanunu bahane ederek, ülkenin diğer bölgelerinde olduğu gibi Rize Güneysu’da da başlayan 'ayaklanma' ve baskınları, o dönemde Rize Valisi olan Mehmet Hurşit Bey, derhal telgrafla Ankara’ya bildirir. İsyancılar, Ankara'da yaşanan gelişmelerle Mustafa Kemal'in öldürüldüğü, İsmet Paşa'nın ise derdest edildiğini ileri sürmektedir. Valinin çektiği telgrafın ardından, Ankara'nın talimatıyla Trabzon’dan takviye kolluk kuvvetleri Rize’ye gönderilir ve Güneysu İsyanı bastırılır. Bu sırada “Hamidiye Kruvazörünün Rize açıklarına gelip dağları topa tuttuğu” iddia edilse de, ardından halkın buna karşı, “Atma Hamidiye atma vergi de vereceğiz, şapka da gideceğiz” manisini söylediği, o gün bugün süren bir halk söylevinden öteye gidememiş, bu konuyu gündeme getiren isimler ise ortaya herhangi bir belge koyamamıştır.
DELİ Mİ? YOKSA TAVİZ VERMEYEN Mİ?
Onun döneminde Rize ilinde kamu kurumlarında düzen getirilmiştir. Rize şehir meydanı onun zamanında yapılmış, Rize ilinin kurtuluşa yürek koymuş ve şehit olmuş insanlar için Rize Meydanı’nda Rize Abidesi yaptırılmıştır. Rize Meydanında bulunan Kadiri Tarikatı Şeyhi Şeyh Ali Semerkandi’nin türbesi bu düzenlemeler sırasında yıkılmıştır. Rize Eski Belediye Başkanı Ekrem Orhon, 1955 yılında ajandasına şu notu düşmüştür: “Her fani gibi bizde eserlerimizle gideceğiz. Yapılan her şeyin uzun ömürlü olması lazımdır. Hiç olmasa bir insan ömrü kadar uzun olmalıdır. Yoksa Kara Vali’nin (Mehmet Hurşit Akkaya’nın) eserleri gibi sizinkiler de yok olur. Muhalefete geçtiğiniz gün övünecek tek bir işiniz olmaz.”
RİZE’DEN MİLLETVEKİLİ OLMAK İSTEDİ
31 Ocak 1926 tarihinde Ardahan valiliğine atandı. Bu görevinin ardından vekâlet emrine alındı. Kısa bir süre sonra emekli edildi. Sonraki yıllar İstanbul'da ticaretle uğraştı. Sular İdaresi yönetim kurulu üyeliği, Beyoğlu Kızılay Şubesi Başkanlığı, CHP Galata Bucak Başkanlığı görevlerinde bulundu. 21 Temmuz 1946 ve 21 Mart 1950 tarihlerinde yapılan milletvekili genel seçimleri için partisi CHP'den Rize Milletvekili aday adayı müracaatı olsa da aday yapılmadı. İkamet ettiği İstanbul Yeni Çarşı Zeki Paşa Apartmanı 7 numaralı dairede, 7 Temmuz 1953 tarihinde vefat etti. Rize'de görevli bulunduğu dönem asayişin sağlanmasında önemli hizmetlerde bulunmuştur.
Kaynakça
* Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler Ali Çankaya Örnek Matbaası Ankara 1954
*Rize’nin tarihe gömülen vakıf eserleri İshak Güven Güvelioğlu Rize Araştırmaları Vakfı İstanbul 2017
*Rize’nin Yönetim Tarihi Orhan Naci Ak Çınar Eğitim Yardımlaşma Derneği Yayını Rize 2008
*Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri
*Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivleri
